 |
|
|
|
 |
|
|
|
| |
 |
15 jannewary om 18:30 |
| |
Hylpers
Anske Smit houdt ut Hylpers levend!
Eargister plaatste ik un interview/artikel over ut Stads, fandaach nňch un taalartikel. Diskear over ut Hylpers, de taal dy't myn blogmaat Anske Smit elke dach nňch spreekt. Op 31 jannewary a.s. sal Anske ok wear poëzy foarleze in de taal fan syn stad. Dat sal gebeure in Café Vellinga tidens ut Ensfh-poëzy festival in Sneek.
Ut onderstaande artikel komt út de seary Klankryk Fryslân dat ik negen jaar leden foar de Friesland Post skreef.
Op de Leugenbank heeft het Hylpers de overhand
Gosse Blom woont in Hindeloopen en werkt als assistent bij de vakgroep geschiedenis aan de Fryske Akademy te Leeuwarden. Blom is kenner van het Hindelooper dialect. Het eerste project op het instituut waar hij werkzaam is, was het schrijven van het Hylper woordenboek, inmiddels al weer 24 jaar geleden.
“Het Hylpers ligt op een taaleiland”, vertelt Blom als we het over de oorsprong van het dialect hebben. Hij vervolgt. “ Tot de 18de eeuw deelde het die positie met Molwerum. Uit oude reisverslagen en dagboeken blijkt dat het Molkwarders zelfs een internationale naam had. In het verleden werd gedacht dat beide dialecten overblijfselen waren van het Oudfries, een aan het Angelsaksische verwante taal.. Tegenwoordig zien de taalgeleerden de oorsprong van het Hylpers iets dichter bij huis. Het Hylpers behoort tot het Zuidwesthoeks, één van de Friese streekdialecten. Het Hylpers heeft conservatieve kenmerken. Bij een levende taal, als het Hylpers, doen zich altijd veranderingen voor. Maar het dialect van het voormalige Zuiderzeestadje liep voor een gedeelte altijd achter de feiten aan. Een woord als ‘jitte’ voor ‘nog’ wordt in Hindeloopen nog alle dagen gebruikt, terwijl dat woord in het Fries verdwenen is. Bij ‘aald’ voor ‘âld’(=oud ) spreken de Hindeloopers de letter l uit, in tegenstelling tot het Fries waar de l stom is. ”
Eigenlijk kun je in Hindeloopen nog horen hoe er in de hele Zuidwesthoek van Friesland omstreeks 1500 gesproken werd. Waarom het Hylpers bewaard gebleven is, is niet geheel duidelijk, maar het zal ongetwijfeld te maken hebben met het feit dat het een handelsstad was.. Alle plaatsen aan de vroegere Zuiderzee, zoals Hindeloopen, Workum en Makkum, hadden van oorsprong een dialect dat zich duidelijk van het agrarische achterland onderscheidde.
Blom heeft ook nog een andere verklaring waarom het Hylpers het al zo lang heeft volgehouden: “ Hindeloopen heeft lang een stabiele bevolking gehad. Een kern van verschillende families bleef in Hindeloopen wonen. Tegenwoordig is het gevaar dat meer mensen verhuizen en meer mensen van buiten de stad hier komen wonen. Hoe meer doorstroming, hoe groter de bedreiging voor het taalbehoud. Omdat het Hylpers een kleiner taalgebied omvat dan bijvoorbeeld het Fries, is het Hylpers kwetsbaarder.”
Over de vitaliteit van het eeuwenoude dialect wil Academiemedewerker Blom het volgende wel gezegd hebben.
“ Het Hylpers wordt alle dagen nog in onze stad gesproken. De gesprekken op de beroemde Hylper Leugenbank vinden voor het grootste gedeelte in het Hylpers plaats. Het Hylpers als fenomeen wordt door mensen in de stad wel gebruikt om het imago van Hindeloopen op te krikken. Aan het eind van de jaren zeventig, van de vorige eeuw dus, nam het gemeentebestuur, toen nog gemeente Hindeloopen, het initiatief om met het onderwijzend personeel en de schoolbegeleidingsdienst afspraken te maken over het gebruik van het Hylpers in het basisonderwijs. De vraag was hoe het Hylpers ingepast kon worden in de lesuren die voor het Fries gereserveerd waren. In de praktijk valt het niet mee om het Hylpers een goed plekje binnen het lesprogramma te geven. Ik heb zelf wel eens cursussen Hylpers gegeven in het kader van het cursusaanbod van een commissie. Er werd wel lesmateriaal bij gebruikt, maar dat is nooit uitgegeven.”
Ook in de kerk is het gebruiken van het Hylpers maar marginaal, weet Blom. “ De kerk is nooit een plaats geweest waarin het Hylpers gepreekt werd. Eén dominee, Cees Glashouwer, heeft wel eens preken in het Hylpers gehouden. Glashouwer is een Hylper van geboorte, vandaar.”
Een organisatie die als doel heeft om het Hylpers te behouden heeft de stad niet, wel probeert de Folkloristische zang-en dansgroep ‘Aald Hielpen’ het Hylpers te promoten. Bij het optreden van de vereniging voeren de leden bijvoorbeeld Hindelooper liederen uit. De vereniging gaf in 2003 een CD uit met als titel ‘Hylper fňrzen út dy likje stea’. Daarop staan liedjes ‘op het Hylpers’. De meeste zijn van de hand van Sierd Okkes Roosjen, die de geschiedkundige Wopke Eekhoff opnam in zijn boek ‘Merkwaardigheden van Hindeloopen’ ( Leeuwarden, 1855).
Of het Hylpers nu nog geschreven wordt? Blom: “ In de tachtiger jaren schreef ik geregeld kleine bijdragen in het Hylpers in de Balkster Krant, onder de titel ‘Hylpen dizze wyke’. De laatste jaren gaat het in dit opzicht zelfs crescendo, want enkele Hindeloopers en oud-Hindeloopers leveren zo nu en dan een Hindelooper stukje voor het lokale blad ‘Uus likje wraald’.
Net zo als met andere minderheidstalen in Friesland is ook de toekomst van het Hylpers onzeker. Blom over de toekomst van de eeuwenoude taal:
“ Uit een onderzoek van twintig jaar geleden blijkt dat in ongeveer de helft van de gezinnen het Hylpers nog gebruikt werd. Het jongste onderzoek is een project van studenten van de Vrije Universiteit van Amsterdam uit 2002. Zij concluderen dat verschillende volwassenen het Hylpers verstaan en spreken, maar dat het lezen niet hoog scoort. Bij de schooljeugd is de taalbeheersing van het Hylpers en het Fries snel achteruit gegaan, in vergelijking met cijfers uit eerdere onderzoeken. Over het algemeen zal zo’n 80% van de Hindeloopers het Hylpers passief beheersen. Verder geven de meeste Hindeloopers aan dat de taal behouden moet blijven.”
Gosse Blom is het met die stelling eens, maar hij is ook heel realistisch wat betreft het behoud van het Hylpers: “ Zoals de situatie nu is, kon het Hylpers wel eens verdwijnen, maar dan zal dat gaan om een langzaam proces. Taalgeleerden hebben in het verleden zich meer met dit onderwerp bezig gehouden. Zij maakten zich zorgen om het taalverlies in de stad en trokken de conclusie dat de ondergang van het Hylpers een kwestie van tijd was. Maar het Hylpers is er dus nog altijd.”
Vers in het Hylpers
KRIEUWELJEN FAN DE HIJNLEPRE SCHIPPERS-WIJVEN YS, ' NOORDE WIJN YS FOOR DE WIJN'.
1
De Noorde wijn, hu kaald en stoer
En fel yn winterflaaigen,
Al waait se trog de lćć su soer,
Ys mest nei uis behaaigen.
2
Al ys mijn man den oppe see ,
Hy sol nei huis wol drieuwe,
En yzzer tuis ov oppe ree,
Su mutter tuis wol blieuwe.
.
HET ONGEDULDIG REIKHALZEN DER HINDELOPER SCHIPPERS-VROUWEN IS,
'NOORDE WIND IS VOOR DE WIND'
1
De Noordewind zo koud en goor
En fel in wintervlagen,
Al waait hij door de leden zo zuur,
Is meest na ons behagen.
2
Al is mijn man dan op de zee,
Hij zal naar huis wel drijven,
En is hij thuis of op de ree,
Zo moet bij thuis wel blijven.
( uit: Hijnlepre Seemans-almenak, 1679. Johannes Hilarides, 1648-1726 )
|
| |
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
